Brač

Brač, otok u srednjodalmatinskoj otočnoj skupini; po površini treći među jadranskim otocima (394,6 km²; 12 715 st., 1981); od kopna ga dijeli Brački kanal, od Šolte Splitska vrata, a od Hvara Hvarski kanal. Najviši vrh Vidova gora (778 m). Obala dobro razvedena osim j dijela; duljina obalne crte 175,1 km; koeficijent razvedenosti 2,5. Gl. naselja i lučice: na s obali Povja, Pučišća, Postira, Spliska, Supetar, Sutivan; na z obali Milna i Bobovišća, na j Bol, a na i Sumartin. Najistočniji je rt Lašćatna (pom. obalno svjetlo), najzapadniji Ražanj (pom. obalno svjetlo). Klimatske razlike između obalnog pojasa (sr. god. temp. 16,5 °C) i unutrašnjosti (13,8 °C); oborina ima više zimi; s obala izložena je žestokoj buri, osobito između Povja i Pučišća; j i i obala izložena je šiloku, čest je i burin. Industrija (preradba ribe, proizvodnja bombonâ, žvakaće gume i plastičnih masa); ratarstvo; stočarstvo; ribarstvo; kamenolomi; turizam. – B. je naseljen u mlađe kameno doba. Ime B. vjerojatno potječe od Ilira (ilir. brentos: jelen). U 9. st. otokom su zavladali Neretvani; poslije je priznavao vlast hrv., odn. hrv.-ug. vladara, Venecije, Bizanta, Bosne i od 1420. ponovo Venecije. God. 1797. B. je pripao Austriji (do 1918; franc. okupacija 1805-13, ruska 1806-07). Brodogradilišta su postojala u Bolu i Milni (intenzivna djelatnost pol. 19. st.), Postirama i Supetru; trg.-pom. djelatnost postepeno slabi od kraja 19. st. U Blacama astronomski opservatorij, osn. 1932. U NOR-u ljeti 1941. organiziran je partiz. logor, u decembru prva partiz. grupa, a u junu 1942. Bračka partiz. četa (40 boraca) i Mjesni NOO. God. 1942/43. s Β. prebačeno je na kopno 1050 boraca; u toku čitavog NOR-a održavane su partiz. pom. veze s Bračem. Brački NOP odred formiran je augusta 1943, a Bračka flotila septembra 1943. Poslije kapitulacije Italije oformljena je 12. brigada 26. divizije koja je noću 31. 12. 1943/1. 1. 1944. prebačena na Vis, a B. su zaposjeli Nijemci. Des. prepadi na B. (1944): 21. 2. prepadom partiz. grupe ubijen njem. komandant Nerežišća; 2/3. 3. Brački PO napao njem. vojnike u Pučišćima; 1/2. 6. s Visa su na B. iskrcane jedinice 26. divizije ojačane brit. komandosima (6 konvoja: 45 br. Mornarice NOVJ i 14 brit. br.) radi smanjenja pritiska njem. snaga oko Drvara; borbe su trajale do 5. 6. (njem. gubici: 350 poginulih i 220 zarobljenih; naši: 127 mrtvih i 383 ranjena); 24. 8. Četvrti bataljon 12. brigade 26. divizije razbio njem. kolonu. Desant na B. (11/12. 9. 1944) izvršila je 12. brigada 26. divizije (bez jednog bataljona), koja je s Visa prevezena u tri konvoja i iskrcana na jz i z obalu; 1. brigada ojačana bataljonom 12. brigade, prevezena je u dva konvoja i iskrcana (13/14. 9. 1944) na j obalu (pravac napada prema Sumartinu); do 18. 9. svi su njem. garnizoni uništeni i Brač oslobođen.