geodetski radio-sistemi

geodetski radio-sistemi, sistemi visoke točnosti za određivanje položajnih točaka pri geodetskim i hidrografskim radovima. Prema principu rada slični su elektroničkim navig. sistemima, ali točnije određuju poziciju i manjeg su dometa. Prema načinu odašiljanja signala mogu biti: impulsni, fazni ili impulsno-fazni; prema linijama pozicijâ: kružni (mjere udaljenost ili prirast udaljenosti), hiperbolni (razlike udaljenosti ili prirast razlika udaljenosti) ili eliptični (zbroj udaljenosti ili prirast zbroja udaljenosti). Najrasprostranjeniji su kružni i hiperbolni sistemi. – Prvi g. r-s. u svijetu bio je sovj. fazni radio-daljinomjer MPŠć (1934); sličan mu je brit. Decca-Navigator (1944; tipovi Decca Tr, Decca Lambda, Decca Hi-Fix, Decca See-Fix i Decca Mini-Fix). Za hidrografske su radove konstruirani amer. impulsni kružni sistem EPI (1944) i Raydist (1950) te sovj. fazni hiperbolni sistem Koordinator (1944) i fazni kružni sistem RGSC (1944). Od franc. faznog sistema Rana H (1954) razvijeni su sistemi Rana G (1960), Τoran i Τoran Ρ (1973). U SAD konstruiran je impulsno-fazni sistem loran-C (1955) i loran-B (1959). Iz amer. sistema lorac (Long Range Accuracy) iz 1949. razvili su se lorac-A i lorac-B. Sovj. fazni hiperbolni sistem Poisk (1958) moderniziran je u Poisk M (1967) i Poisk D (1973); hidrografski sistem Čajka (1959) bio je namijenjen priobalnoj izmjeri. Južnoafr. fazni kružni sistemi aerodist (suvremeniji amer. i kan. MRC-2 i MRC-3) i hydrodist konstruirani su 1959 (suvremeniji amer. i brit. MRB-2 i MRB-3); slijede amer. fazni kružni sistem ΕMRE (1961) i sovj. impulsni kružni sistem MIR-1 (1962) i njegove kasnije varijante MIR-2 (1972) i MIR-3 (1977); amer. fazni kružni sistem Autotape (1964) i sovj. impulsno-fazni hiperbolni sistem Bras (1970). U V. Britaniji konstruirani su impulsno-fazni kružni i hiperbolni sistemi Decca HI-Fix 6 (1973) i Rho/Theta System ARTEMIS. Slijede amer. impulsni kružni sistemi za hidrografske svrhe (kratkog dometa) Miniran, Mini-Ranger III i IV, Falcon IV te Decca Trisponder i fazni hiperbolni sistem Telurometar; franc. impulsni hiperbolni sistem Syledis i impulsni kružni sistem Trident III. U SFRJ upotrebljavali su se ili se upotrebljavaju za istraživanja jadranskog podmorja ovi sistemi: Raydist, Mini-Ranger (III, IV), Falcon IV, Toran i Syledis.